Jesień to pora roku słabo zaakcentowana w wielkopolskiej obrzędowości. Jednakże, to właśnie w listopadzie przypada jedno z najważniejszych świąt chrześcijańskich – dzień, w którym udajemy się na groby, dla upamiętnienia naszych bliskich zmarłych.
Święto to ma przedchrześcijańskie korzenie. Słowianie od wieków składali ofiary i odprawiali obrzędy zaduszkowe kilka razy w roku w okresie przed chrystianizacyjną. Towarzyszyły one jeszcze długo po chrzcie Mieszka I dwóm świętom kościelnym. Pierwsze z nich obchodzone było 1 listopada i poświęcone było wszystkim świętym Kościoła. Drugie z nich przypadało na 2 listopada. Tego dnia wierni chrześcijanie modlili się za zmarłych. Pierwsze wzmianki o Zaduszkach na ziemiach polskich znajdują się w kalendarzu cystersów z wielkopolskiego Lądu. Pochodzą one z XII wieku.
W tradycji ludowej zarówno 1 jak i 2 listopada poświęcone są upamiętnieniu zmarłych. Porządkuje się i przyozdabia groby bliskich zmarłych. Przy czym powinno pamiętać się o grobach osób nieznanych, opuszczonych i zaniedbanych. W dniu 1 listopada zapala się świece i znicze na grobach a na cmentarzach odprawia się uroczyste msze święte połączone z procesjami. Z badań profesora Andrzeja Brencza wynika, że nadal żywe jest przeświadczenie, że w dwa pierwsze dni listopada dusze zmarłych przebywają w pobliżu cmentarzy. Oskar Kolberg w materiałach pochodzących z ternu środkowej Wielkopolski pisał: „Na wsi, tu, jak i wszędzie, wedle ogólnie przepisanego przez Kościół katolicki obrządku, zbierają się wierni i złożywszy po 3 dusze, dają zebrane pieniądze księdzu, aby przed mszą odmówił pacierz za dusze zmarłych w rodzinie, poległych, tonących, zeszłych ze świata bez Sakramentu Świętego i bez wszelakiego ratunku, a następnie podane imiona, czasami razem z nazwiskami (o ile tego sobie życzy) wymieniwszy z ambony, polecił wszystkie te dusze , które znikąd ratunku nie mają, a na ten świętym miejscu spoczywają”.
Badania etnograficzne nie potwierdziły tez niektórych uczonych o występowaniu w naszej części kraju tradycji pozostawiania pożywienia na grobach zmarłych dla ich dusz. Ponadto okazało się że w Wielkopolsce nie udzielano w te dni jałmużny, nie darowano biednym chleba. A jako ciekawostkę można przytoczyć fakt, że jeszcze w okresie międzywojennym w okolicach Inowrocławia zwożono w te dni całe stosy chleba i rozdzielano je za dusze zmarłych.
Dzień Wszystkich Świętych i następujące po nim Zaduszki to bardzo piękne i stare święta. Pierwsze z nich zostało ustanowione przez papieża Jana XI W 835 roku a drugie przez opata Cluny Odyliona w roku 998. Kultywujemy tę piękną chrześcijańską tradycję i wspominajmy naszych bliskich, którzy odeszli.
Podczas opracowywania artykułu korzystałem z książek Andrzeja Brencza, Wielkopolski rok obrzędowy i Witolda Przewoźnego, Wielkopolskie zwyczaje i obrzędy doroczne. Lato/Jesień.
Sfinansowano przez Narodowy Instytut Wolności – Centrum Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego ze środków Programu Rozwoju Organizacji Obywatelskich na lata 2018 – 2030.
