„Witaj majowa jutrzenko, świeć naszej polskiej krainie, uczcimy ciebie piosenką, która w całej Polsce słynie”.
Dziś 3 maja, mija 229 rocznica uchwalenia Konstytucji 3 maja.
3 maja 1791 r. w Warszawie uchwalono pierwszą w dziejach naszego kraju ustawę zasadniczą.
Dokument ten – zwany od wieków Konstytucją 3 maja wprowadzał Polskę w krąg państw o ustroju parlamentarnym. Konstytucja ta oparta była na trójpodziale praw i była być może najnowocześniejszym tego typu dokumentem w osiemnastowiecznej Europie. Wprowadzenie w życie zapisów omawianego dokumentu miało służyć umocnieniu Polski. Konstytucja weszła w życie i jej zapisy stały się obowiązującym prawem. Okres funkcjonowania Konstytucji trwał zaledwie rok – od maja 1791 do maja 1972. Konstytucja ta według Aleksandra Gieysztora jest symbolem naszej „niezawisłości państwowej i wolnościowego ustroju”.
Dokument ten jest omawiany praktycznie w każdym podręczniku historii Polski, dlatego też nie będę omawiał szczegółowo jego treści i okoliczności uchwalenia. Skupię się natomiast na tym jak wyglądała recepcja Konstytucji w osiemnastowiecznej prasie zagranicznej.
Pierwszą znaną mi informację prasową o Konstytucji, którą chciałbym omówić pochodzi z paryskiego Le Moniteur’a z dnia 22 maja 1791 roku. Relacja ta ma charakter aprobujący, jednakże zawiera krytykę stosunkowo zachowawczego charakteru zmian społecznych wprowadzanych przez Konstytucję, wyraźnie inspirowaną przez obóz jakobinów. Mieszkańcy ogarniętej rewolucją Francji mogli przeczytać, że „w szlacheckiej republice, kraju niewoli dla pozostałych ludzi wolność została zwrócona wszystkim i prawa polityczne przyznane mieszkańcom miast. Dokonało się to bez rozlewu krwi, bez użycia przemocy”.
15 czerwca 1791 r. londyński The Times doniósł, że w Polsce uchwalono ustawę zasadniczą i wydrukował jej angielski przekład. Opatrzono go następującej treści komentarzem: „jest to doskonała konstytucja, podyktowana prawami równości, ideami oświecenia i zrozumieniem, które opiera się na niezbywalnych prawach człowieka”.
Po kilku miesiącach wieść o uchwaleniu w Polsce Konstytucji dotarła do Stanów Zjednoczonych. The New York Mercury z 16 lipca 1791 r. w pozytywny sposób odniósł się do zawartego w polskiej ustawie zasadniczej prawa o miastach. Natomiast od końca lipca 1791 r. amerykańska prasa informowała, że „w Polsce dokonała się pod patronatem króla wielka i doniosła rewolucja na rzecz praw człowieka , a położenie chłopów uległo całkowitej zmianie”.
Konstytucja 3 maja to pierwsza w Europie i druga na świecie ustawa zasadnicza. Stanowi pomnik oświeceniowego ustawodawstwa – jako Polacy możemy być z niej dumni. Musimy również kultywować tradycję związaną z jej świętem, po to by pamięć o niej nie zanikła nigdy.
W nagłówku wykorzystano fragment tekstu „Mazurka 3 maja”, którego autorem jest Rajnold Suchodolski. Opracowano na podstawie artykułu z książki Aleksandra Gieysztora zatytułowanej „Władza. Symbole i rytuały”. Fragmenty artykułów z XVIII-wieczenej prasy podano w przekładzie A. Gieysztora.