Dziś, z jednodniowym opóźnieniem, przedstawię kolejny typ zaburzenia osobowości – tym razem zajmę się typem schizoidalnym.
Schizoidalne zaburzenie osobowości, w skrócie SZO, to jedno z najbardziej interesujących lekarzy zaburzenie. Nazwa została stworzona przez Bleuera, określającego w ten sposób „naturalną część ludzkiej osobowości, odpowiedzialnej za zwracanie się ku wewnętrznemu życiu osoby, pry jednoczesnym wycofaniu ze świata zewnętrznego”. Osoby ze schizoidalnym zaburzeniem osobowości nie mają poważnych problemów w funkcjonowaniu na codzień, mimo tego są odbierane jako osoby zdystansowane i niezaangażowane. Gorzej to wygląda od wewnętrznej strony – osoby o schizoidalnym typie osobowości są niezdolne do tworzenia związków nawet z bliskimi osobami, nie potrafią wyrażać swoich emocji, nie reagują na bodźce świata zewnętrznego.
Kryteria diagnostyczne schizoidalnego zaburzenia osobowości według ICD-10 (aby stwierdzić SZO, należy spełnić przynajmniej trzy poniższe warunki):
- brak lub znikome działania służące przyjemności
- chłód emocjonalny, wycofanie się lub spłycenie uczuciowości
- ograniczona zdolność wyrażania przyjaznych, ciepłych uczuć lub gniewu wobec innych
- niezainteresowanie zarówno pochwałami, jak i krytyką
- słabe zainteresowanie doświadczeniami seksualnymi z innymi osobami
- prawie stała preferencja do samotnictwa, silne pochłonięcie fantazjowaniem i introspekcją
- brak bliskich przyjaciół lub zaufanych związków oraz brak potrzeby tworzenia takich związków z ludźmi
- wyraźna niewrażliwość wobec obowiązujących norm i konwencji społecznych
Obraz kliniczny schizoidalnego zaburzenia osobowości dzieli się na sferę poznawczą, emocjonalną i behawioralną.
Sfera poznawcza: dla osób z SZO charakterystyczny jest rozdźwięk między myśleniem a emocjami, a także chłodny i racjonalny, wręcz sztywny styl myślenia – dzięki temu osoba unika konfrontowania się z przytłaczającymi aspektami rzeczywistości, które dotyczą uczciwości i problemów międzyludzkich. Osoby takie prowadzą działania mające na celu uniknięcie konfrontacji z rzeczywistością, są skoncentrowane na sobie, utrzymują bogate życie wewnętrznych fantazji, powodujące charakterystyczne oderwanie od „ja”. Są także słabo zainteresowane odkrywaniem siebie samego, toteż nie mają pojęcia praktycznie nic na temat swoich celów życiowych, czy choćby pragnień. Osoba taka ma także minimalną wiedzę na temat innych ludzi, nie jest w stanie zrozumieć interakcji społecznych, cierpi na brak motywacji do czegokolwiek oraz brak zainteresowań.
Sfera emocjonalna: uczucia osób ze schizoidalnym zaburzeniem osobowości są bardzo zablokowane – nie są w stanie wyrażać ani pozytywnych, ani negatywnych emocji, prowadzące do aleksytymii – zaburzenia polegającego na braku zdolności do rozpoznawania, a także ekspresji emocji. Osoby takie nie są w stanie odpowiadać na choćby ekspresję mimiczną, są odbierane jako znudzone, obojętne, a także oderwane nie tylko od świata, ale od samych siebie.
Sfera behawioralna: charakterystyczną cechą osoby schizoidalnej jest wycofanie ze świata zewnętrznego. W kręgu jedynych zainteresowań osób z SZO pozostają przede wszystkim czynności związane z mechaniką lub światem wirtualnym. Osoby te są określane jako apatyczne, całkowicie pozbawione energii, znudzone i obojętne, pozbawione poczucia humoru, sztywne i niewrażliwe na uczucia innych. Schizoidalne persony przyjmują pogardliwą, cyniczną postawę, nie są zainteresowane nawiązywaniem relacji interpersonalnych.
Poniżej przedstawiam przykłady jawnych i ukrytych cech osobowości schizoidalnej (Akhtar, 1987).
| Obszar funkcjonowania | Cechy jawne | Cechy ukryte |
| Obraz siebie | uległość, samowystarczalność, brak asertywności, poczucie niższości, wyobcowanie | cynizm, brak autentyczności, poczucie pustki, omnipotencji, wielkościowości, depersonalizacja |
|
Relacje interpersonalne | wycofanie, mała ilość przyjaciół, lęk przed bliskością, niewrażliwość na emocje innych osób | wrażliwość, głód miłości, zainteresowanie innymi osobami, potrzeba zaangażowania i relacji, zazdrość o spontaniczność innych |
| Adaptacja społeczna | preferowanie aktywności w samotności, tendencja do opieszałości i lenistwa, nieumiejętność pracy w grupie | brak ustalonych celów, czasem kreatywność i zdolność do odczuwania zainteresowania i pasji w określonej dziedzinie |
| Miłość i seksualność | aseksualność, brak zainteresowania wchodzeniem w romantyczne relacje | ukryta perwersyjność, kompulsywne zachowania masturbacyjne, voyeryzm |
|
Etyka, standardy i ideały | specyficzne moralne i polityczne przekonania, czasem zainteresowanie parapsychologia i mistycyzmem | czasem amoralność i tendencja do niestosownych zachowań, innym razem zdolność o altruizmu i poświęceń na rzecz innych |
| Styl poznawczy | nieobecność, roztargnienie, czasem pochłonięcie fantazjami | autyzm, fluktuacje pomiędzy intensywnym kontaktem z zewnątrzną rzeczywistością a skupianiem się na sobie |
Milion opisał cztery typy osobowości schizoidalnej:
- typ pozbawiony uczuć (z cechami osobowości kompulsyjnej) – cechuje go obojętność i chłód emocjonalny, apatyzm i nieczułość.
- typ apatyczny (z cechami osobowości depresyjnej) – niski poziom aktywacji, słaba ekspresja ruchowa, brak energii, ociężałość, znużenie, wycofanie, brak zainteresowań.
- typ bez osobowości (z cechami osobowości schizotypowej) – wyróżnia go brak kontaktu z innymi osobami i samym sobą, nieobecność, życie w fantazji, tracenie kontaktu z rzeczywistością.
- typ oddalony (z cechami osobowości unikającej i schizotypowej) – osoba jest niedostępna, odizolowana, samotna, ma niską samoocenę, brak kompetencji społecznych, czasem depersonalizuje się i ma myślenie autystyczne.
Poniżej przedstawiam konceptualizację schizoidalnego zaburzenia osobowości w teorii poznawczo-behawioralnej, opracowanej na podstawie: Beck i inni, 2005 oraz Leahy i inny, 2005.
zdjęcie: grafika przedstawiająca konceptualizację SZO
Osobowość schizoidalna może mieć podłoże genetyczne. Często występuje u osób chorych na schizofrenię lub zaburzenia schizotypowe.
Sfinansowano przez Narodowy Instytut Wolności – Centrum Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego ze środków Programu Rozwoju Organizacji Obywatelskich na lata 2018 – 2030.
