Artykułem tym otwieram cykl tekstów o zaburzeniach osobowości, które ukazywać się będą co środę na portalu.
Paranoiczne zaburzenie osobowości – co to jest? Na początku warto zaznaczyć, że słowo „paranoiczny” nie odnosi się już do psychotycznych urojeń wielkościowych. Dzisiaj znaczy to mniej więcej tyle, co „krucha osobowość”, która cechuje się dziwacznym myśleniem, nadwrażliwością oraz podejrzliwością. Zaburzenie to może wydawać się podobne do osobowości schizotypowej, do zaburzeń urojeniowych, czy nawet do schizofrenii, ale pamiętajmy, że miedzy nimi przebiega cieniutka granica.
„Paranoiczność”, czyli – ogólnie mówiąc – nadmierna podejrzliwość. Osoby o stylu paranoicznym bardzo ceni sobie lojalność oraz wierność i testuje je u innych – jednak nie podważając wierności najbliższych bez przekonujących dowodów. Paranoicy są świetnymi obserwatorami i potrafią wyczuwać najdrobniejsze subtelności w dialogu, jednakże nie koncentrują się na negatywnych znaczeniach codziennych zdarzeń.
Jeśli chodzi o obraz kliniczny paranoicznego zaburzenia osobowości, znajduje się ono wraz z zaburzeniami schizotypowymi i schizoidalnymi w tak zwanej „wiązce A”, która określana jest jako grupa zaburzeń osobowości… dziwaczno-ekscentrycznych. Jest ona charakteryzowana poprzez ciągłą postawę nieufności oraz podejrzeń, że ludzie pełni są złych intencji, ktoś chce nas wykorzystać i oszukać.
Paranoiczność określa się poprzez zespół sześciu nie adaptacyjnie nasilonych cech:
- podejrzliwości
- wrogości
- autonomiczności
- nadwrażliwości
- nadmiernej czujności
- „sztywności”.
Zaburzenie to jest jednym z cięższych, z powodu poziomu dysfunkcji oraz stylu obrony, a także charakterystykę intrapsychicznego funkcjonowania. Mogą w nim występować stany psychotyczne! Osoby, które cierpią na PZO (paranoiczne zaburzenie osobowości) swoją terapię zaczynają zazwyczaj pomiędzy trzydziestym a czterdziestym rokiem życia, przeważnie z powodu pojawiającej się depresji, pobytu w szpitalu psychiatrycznym, czy po prostu zmartwieniem bliskich i ich alienacja społeczna.
Paranoiczne zaburzenie osobowości może być tak zwanym wstępem do zaburzeń urojeniowych, bądź schizofrenii typu paranoicznego – wtedy nazwę należy zmienić na paranoiczne zaburzenie osobowości przedchorobowe.
Według klasyfikacji ICD-10, aby mówić o PZO, musi wystąpić u nas przynajmniej trzy z poniższych objawów:
- nadmierna wrażliwość na niepowodzenia i odrzucenie
- skłonność do długotrwałego przeżywana przykrości
- podejrzliwość i przenikająca wszystko tendencja do zniekształcania doświadczeń, poprzez błędne ujmowanie obojętnych lub przyjaznych działań otoczenia, jako działań wrogich lub pogardliwych
- waleczność i nieustępliwość w poczuciu własnych spraw, niedostosowanie do aktualnej sytuacji
- nawracające nieuzasadnione podejrzenia dotyczące wierności seksualnej partnera
- utrwalona postawa ksobną związana szczególnie z przecenianiem własnego znaczenia
- koncentrowanie się na niepotwierdzonych „spiskowych” wyjaśnieniach wydarzeń dotyczących zarówno bezpośrednio danej osoby, jak i całego świata.
W zaburzeniu tym, nie doświadcza się halucynacji, jako takich zaburzeń myślenia, czy urojeń, za to symptomy takie jak podejrzliwość muszą być obecne przez długi czas – przynajmniej od wczesnej dorosłości. Jeśli pacjent zażywa środki psychoaktywne, takie jak amfetamina – przy diagnozie konieczna jest ostrożność.
PZO rzadko diagnozowane jest bez innych zaburzeń. Zazwyczaj towarzyszy mu depresja, zaburzenia lękowe, czy nadużywanie substancji psychoaktywnych. „Właściciele” tego typu osobowości, często mają diagnozę innego zaburzenia – zazwyczaj borderline, narcystycznego lub unikowego.
Charakterystycznym myśleniem dla osoby dotkniętej tym zaburzeniem, są zdania takie jak:
- „nic nie jest takie, jakie się wydaje, a wszystko, co ważne, jest ukryte”
- „mam wielu wrogów, a najgorsze jest to, że podają się za przyjaciół”
- „to nie jest moment na zadowolenie, ponieważ muszę być ciągle uważny, żeby na czas się bronić”.
Problemem w diagnostyce może być to, że zaburzenie jest utajone – to znaczy, że bliscy nie postrzegają chorej osoby jako pacjenta, a jako kogoś wyczulonego i drażliwego.
Istnieje podział cech klinicznych PZO, który obejmuje sześć obszarów funkcjonowania.
| Obszar | Cechy jawne osoby | Cechy ukryte osoby |
| Obraz siebie | arogancki, nadmiernie pewny siebie, zastraszający, szydzący, łatwo wpadający w gniwe | przestraszony, nieśmiały, pełen wątpliwości, czujący się winnym własnej agresji na innych, czujący się gorszym |
|
Relacje interpersonalne | nieufny, oskarżający, wymagający, powściągliwy, bez poczucia humoru, próbujący być powierzchownie życzliwym, emocjonalnie obojętny | naiwny, podatny na poczucie winy, przestraszony „potężnymi” ludźmi, przerażony możliwością kochania lub bycia kochanym, nieznoszący zależności, nadmiernie wrażliwy
|
|
Adaptacja społeczna
| pracowity, z determinacją dążący do celu, odnoszący sukcesy w pracy wymagającej samodzielności, preferujący „suche” fakty w branżach mechanicznych, elektronicznych czy prawnych | posiadający liczne trudności interpersonalne, niezdolny do bycia człowiekiem zespołu, niezdolny do spontanicznej radości ze sztuki
|
|
Miłość i seksualnośc | pozbawiony zainteresowania romantyzmem lub żartami, czy insynuacjami seksualnymi, bądź ordynarnie żartujący o seksie | zaniepokojony własną sprawnością seksualną, podatny na erotomanię, przesadnie wrażliwy na pregenitalne tendencje u innych, perwersje sadomasichistyczne, latentny homoseksualizm |
|
Etyka, standardy, ideały | moralistyczny, ceniący sobie moc intelektualną, religijny w sposób dosłowny, okazanie religijnie fanatyczny | z osobliwym kodeksem moralnym, okazyjnie skłonności do mijania się z prawda, mający czasowe tendencje socjopatyczne |
|
Styl poznawczy
| nadmiernie czujny, z wyostrzoną uwagą, szukający wskazówek potwierdzających istniejące przekonania, z bogatym słownictwem, zdolny do roztrząsania spraw, dobry mówca, nadmiernie pamiętliwy | niezdolny do sporzenia na wciel spraw z metapoziomu, tracący proporcje i znaczenie kontekstu, łatwo pomijający rzeczy oczywiste, ignorujący dowody przeciwne własnym poglądom, przywołujący przeszłe wydarzenia w sposób tendencyjny |
Opracowano na podstawie: Akhtar (1990), strona 16
Według klasyfikacji DSM-V, wyróżnić można pięć odmian osobowości paranoicznej:
- fanatyczna, mająca cechy osobowości narcystycznej
- zrzędliwa, z cechami osobowości negatywistycznej
- wyizolowana, łącząca się z osobowością unikającą
- zatwardziała, która posada cechy osobowości kompulsywnej
- złośliwa, podobna do sadystycznej.
Jeśli chodzi o leczenie, najlepiej sprawdza się terapia poznawcza, prowadzona na oddziałach dziennych lub stacjonarnych.
Opracowano na podstawie książki „Zaburzenia osobowości. Problemy diagnozy klinicznej” – L. Cierpiałkowska, E. Soroko, Wydawnictwo Naukowe Poznań 2017
Sfinansowano przez Narodowy Instytut Wolności – Centrum Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego ze środków Programu Rozwoju Organizacji Obywatelskich na lata 2018 – 2030.
